Beschrijving
Natuurwetenschappen ontwikkelen zich tegenwoordig in hoog tempo. Dagelijks brengen de media ons nieuwe technologieën, fascinerende resultaten en grote doorbraken op het gebied van natuurkunde, scheikunde, geneeskunde en biologie. We zuchten onder de overdaad aan nieuwe informatie die op ons af komt. Voor een docent is het dan een grote uitdaging om op de hoogte te blijven van de meest interessante zaken die wij onze leerlingen willen vertellen.
Laat ik beginnen met een paar algemene problemen die leerlingen kunnen hebben met genetica. Het vak lijkt ouderwets; van de wetten van Mendel (circa 1865), die de grondslag vormen van het vakgebied hebben niet veel leerlingen gehoord. Begrippen als genen, allelen en meiose spreken slechts weinigen aan. Daarnaast vindt men genetica een lastig puzzelvak. Het is waar dat genetica een speciale manier van denken vereist. Je kijkt naar het fenotype, moet kritisch nadenken over de overerving van waargenomen eigenschappen; moet een model bedenken over de genetische basis, dat toetsen, liefst met behulp van statistische methoden, en vervolgens nieuwe experimenten bedenken waaraan je eerdere hypotheses kunt toetsen. In plaats daarvan kijken leerlingen liever naar het concept van DNA – RNA – eiwit; dat is duidelijker en concreter in een experiment te duiden. Juist door die moleculaire benadering lijkt genetica zijn unieke gezicht te hebben verloren. Immers de meeste levende organismen hebben DNA als drager van erfelijke informatie, sommigen alleen RNA, al dan niet in complexe verbinding met speciale eiwitten. Genen kunnen zich laten vertalen als een stukje DNA of RNA. Daarmee lijkt de unieke benadering van de genetica als gespecialiseerde discipline in de biologie te vervagen. Maar genetica is veel meer dan DNA. Het bestudeert vooral de overerving en recombinatie van eigenschappen, ook als die niet direct in het concept van DNA, transcriptie en translatie vallen. De genetica, soms beter beschreven als erfelijkheidsleer, kijkt ook naar kwantitatieve eigenschappen, zoals groeisnelheid en gevoeligheid voor ziekte, en naar de mate waarin omgeving en celstructuur het fenotype beïnvloeden. Het vakgebied kijkt ook naar de verhouding van erfelijke eigenschappen in families en hele populaties, en de rol van genetische veranderingen in evolutionaire processen.
De wetenschappelijke ontwikkelingen in de genetica van de laatste 10 jaar worden door vele genetici beschouwd als grensverleggend voor hun eigen vakgebied en voor de hele biologie.
Dit boek besteedt ook aandacht aan deze recente wetenschappelijke ontwikkelingen.
Met deze woorden hoop ik een bescheiden bijdrage te hebben geleverd aan dit geneticaboek. Ik wens u veel plezier bij het lezen ervan en hoop dat u veel informatie erin vindt die u in uw lessen kunt gebruiken.
Hans de Jong
Hoogleraar Cytogenetica, Wageningen University
Voorzitter van de Stichting Nationale Biologie Olympiade
==========
Hoofdstukindeling en links naar lesmateriaal
1. Het ontstaan van genetica als natuurwetenschap
2. Wat moeten leerlingen van genetica weten?
4. Hoe spoor je leermoeilijkkheden op?
